Nhân năm Tỵ, cần tìm hiểu đúng về khả năng phi thường của loài rắn

Theo chu kỳ âm lịch 12 năm của phương Đông, năm 2025 là Năm Rắn - một loài vật tượng trưng cho sự khôn ngoan và biến hóa. Có rất nhiều điều kỳ lạ về loài này.

Những loài bò sát không chân này có thể được tìm thấy trên mọi lục địa có người ở, trừ một số hòn đảo. Nhờ vào "vụ nổ lớn" tiến hóa cách đây khoảng 125 triệu năm, đến giờ thế giới có hơn 3.000 loài rắn, với sự đa dạng đáng kinh ngạc giữa chúng.

Một số loài rắn nhỏ hơn giun đất, trong khi những loài khác dài hơn xe bán tải. Một số loài vô hại với con người, trong khi những loài khác có nọc độc. Và vai trò sinh thái như một trong những loài kiểm soát dịch hại và chu trình dinh dưỡng quan trọng, rắn lại thường bị đánh giá thấp, thậm chí bị ghét bỏ trong văn hóa truyền thống. Vì vậy, khi chúng ta hướng tới năm tới, hãy tìm hiểu thêm loài rắn dưới góc độ khoa học để nhận thức đúng về tầm quan trọng của chúng.

Phát hiện kiểu di chuyển mới của rắn

Động tác đặc trưng của rắn là trườn. Nhưng chúng cũng có thể co rúm về phía trước như một con sâu đo hoặc phóng mình từ tư thế cuộn tròn để nhảy hoặc tấn công. Và vài năm trước, các nhà khoa học đã phát hiện ra một phương pháp di chuyển kỳ lạ khác của rắn: "di chuyển bằng thòng lọng". Các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm các cách để giữ rắn cây nâu tránh xa tổ chim ở đảo Guam. Họ đặt các ống kim loại rộng ở phía dưới các cột với hy vọng sẽ ngăn chặn đường thâm nhập rắn. Thông thường, rắn cần quấn mình hai lần quanh một cột hoặc thân cây để leo lên bằng kiểu "di chuyển thu phình như đàn accordion" phổ biến của chúng nên cách bố trí chướng ngại vật như vậy có thể ngăn được rắn leo cột.

Rắn tự thắt nút leo cây

Thế nhưng, nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng rắn thực sự tự thắt nút để vượt qua các rào cản. Loài bò sát này sẽ quấn đuôi của chúng chỉ một lần quanh rào cản và sau đó móc phần cuối đuôi vào cơ thể của chúng. Điều này tạo ra một dạng hình thòng lọng mà rắn có thể sử dụng để trườn lên cột - dù rất chậm nhưng hiệu quả.

Tầm nhìn nhiệt nhờ cảm ứng nhiệt điện

Trăn Nam Mỹ, rắn lục và nhiều loài rắn khác có thể săn mồi trong bóng tối hoàn toàn. Chúng cảm nhận con mồi không chỉ bằng khứu giác mà còn bằng nhiệt lượng mà con mồi tỏa ra. Các cơ quan hố của những con rắn này cho phép chúng "nhìn thấy" nhiệt lượng này; các cơ quan này hoạt động như một camera nhiệt cho phép loài bò sát này xác định mục tiêu.

Các cơ quan hố là các rãnh có màng bao phủ gần lỗ mũi của rắn. Bức xạ hồng ngoại phát ra từ con mồi tiềm năng làm nóng màng, khiến màng dày lên và thay đổi điện tích nhỏ chạy qua bề mặt ngoài của màng. Sự thay đổi điện áp đó được truyền đến các tế bào thần kinh, gửi thông tin đến não.

Khả năng há to miệng

Rắn thường không nhai thức ăn. Thay vào đó, chúng nuốt trọn con mồi và tiêu hóa chậm trong nhiều ngày. Ví dụ, trăn Miến Điện có thể dành cả tuần để tiêu hóa một bữa ăn. Mặc dù chúng thường ăn các loài động vật có vú nhỏ hơn như loài gặm nhấm, nhưng loài trăn này cũng được phát hiện đang tiêu thụ cả cá sấu và hươu tương đối lớn. Chúng có thể há miệng rộng gấp bốn lần hộp sọ của mình.

Hàm dưới rắn chia làm 2 nửa. Khi nuốt mồi chúng sẽ tách hai nửa hàm dưới thật rộng chứ không phải há rộng cả hàm dưới

Khả năng phi thường này là nhờ một số lớp da và mô co giãn. Trái ngược với suy nghĩ phổ biến, rắn không mở hàm để tiêu thụ con mồi lớn. Hàm dưới của chúng thực chất được tạo thành từ hai nửa không hợp nhất được kết nối bằng mô co giãn, một thiết kế cho phép chúng xòe hai nửa xương hàm dưới ra hai bên. Trăn Miến Điện có thể mở rộng đặc biệt vì mô cực kỳ linh hoạt trong hàm của chúng.

Rãnh nọc độc

Nanh của đa số loài rắn không chứa độc và nanh loài có độc

Có hơn 3.000 loài rắn và hơn 600 loài trong số đó là rắn độc. Răng nanh của những loài rắn này được định hình với hiệu suất tối ưu để truyền tải lượng nọc độc tối đa vào con mồi. Sự thích nghi này tiến hóa nhiều lần, mỗi lần bắt đầu bằng các đường gờ neo răng rắn vào hàm của chúng. Ở rắn độc, các đường gờ này dài hơn, cuối cùng trở thành một rãnh cho phép nọc độc chảy từ tuyến đến đầu nanh—và chảy thẳng vào con mồi.

2 dương vật hoạt động luân phiên

Các cơ quan sinh sản bên ngoài của rắn đi theo cặp. Con đực có hai dương vật và con cái có hai âm vật. Ở con cái, những cơ quan này từ lâu đã bị nhầm là tuyến mùi.

Về mặt kỹ thuật, cơ quan sinh dục của rắn đực được gọi là hemipenes hay bán dương vật. Ở trạng thái bình thường, các bán dương vật được giữ ở trạng thái lộn ngoài vào trong, nằm trong lỗ huyệt trong cơ thể, và được lộn từ trong ra ngoài để phục vụ cho việc giao cấu nhờ mô cương cứng, tương tự như cơ chế vận hành ở dương vật của thú bậc cao. Ở một số loài rắn, các bán dương vật được bao phủ bởi gai hoặc móc. Chỉ một bán dương vật được sử dụng tại một thời điểm và báo cáo chỉ ra rằng các con đực luân phiên sử dụng giữa các lần giao cấu như là một cách thức để gia tăng khả năng chuyển giao tinh dịch khi khoảng cách giữa các lần giao cấu là tương đối ngắn.

Rắn khổng lồ thời tiền sử

Loài rắn dài nhất hiện nay là trăn gấm, thường dài từ 4 đến 5 mét. Trong một số trường hợp hiếm hoi, chúng có thể dài tới 6 mét hoặc thậm chí 9 mét Nhưng những loài này có vẻ nhỏ bé so với một số loài rắn cổ đại từng có mặt trên Trái đất hàng triệu năm trước. Năm ngoái, các nhà nghiên cứu đã công bố phát hiện của họ về Vasuki indicus, một loài rắn từ 47 triệu năm trước có chiều dài ước tính từ 10 đến 15 mét. Bằng chứng cho điều đó là hóa thạch của 27 đốt sống đã được phát hiện 20 năm trước trong một mỏ than ở Gujarat, Ấn Độ. Ban đầu, các nhà nghiên cứu cho rằng những chiếc xương này đến từ một loài cá sấu thời tiền sử.

Chiều dài ước tính của Vasuki indicus, được đặt theo tên của vua rắn Vasuki trong văn hóa dân gian Hindu, sánh ngang với Titanoboa cerrejonensis. Đây là loài khổng lồ khác từ 60 triệu năm trước với hóa thạch được phát hiện ở Colombia.

Cuộc xâm lược của trăn trên đất Mỹ

Vài năm trước, Florida đã ban hành luật cấm nuôi trăn Miến Điện làm thú cưng. Đó là vì những con rắn này đã trở thành tai họa xâm lấn ở Everglades, nơi chúng đã làm giảm nghiêm trọng số lượng của nhiều loài động vật có vú địa phương. Quần thể trăn của tiểu bang này, có nguồn gốc từ Đông Nam Á, là hậu duệ của những con vật nuôi trốn thoát hoặc được thả ra. Điển hình là vào năm 1992, cơn bão Andrew đã phá hủy một trung tâm nhân giống trăn và khiến nhiều con trăn thoát ra ngoài tự nhiên. Trong thập niên qua, Cục quản lý cá và Động vật hoang dã Florida đã tổ chức một cuộc thi thường niên có tên là Florida Python Challenge. Người chiến thắng năm ngoái đã bắt được 20 con trăn và nhận giải thưởng trị giá 10.000 USD.

Trăn nuốt luôn cả cá sấu

Những con rắn khổng lồ này, thường dài từ 2 đến 3 mét, rất khó tìm mặc dù số lượng của chúng ngày càng tăng. Ở Key Largo, chúng ẩn náu trong các khe rãnh tự nhiên của nền đá có các lỗ giống như pho mát Thụy Sĩ. Các nhà nghiên cứu đã từng tìm thấy một con trăn dài 3,5 mét bằng cách lần theo vòng cổ GPS của một con thú có túi bị con trăn nuốt chửng.

Anh Tú